Jasmin Agić, Čudo u Ulici Omera Maslića, Sarajevo, Buybook, 2021.
PIŠE: Senad Arnaut
A opet, i pored svih tih grozomornih napada stvarnosti vi ste uspjeli sačuvati nešto dragocjeno, spasiti od nestanka stvar koja je veoma rijetka i lako uništiva. Znate koja je to stvar? To je mašta.
Jasmin Agić, Čudo u Ulici Omera Maslića, “Zmajevo oko”
Ideju da pogled na prošlost, ali i na sadašnjost, ne smije biti jednostran, pisac produbljuje uvođenjem mitskog, bajkovitog, primordijalnog, gdje vrijeme ne teče pravolinijski od tačke A do tačke B, nego je kružno, ciklično. Mogli bismo reći kako Agićeve priče pišu historije, pokazuju da je ona poput živog organizma, a brišu historiju koja se predstavlja kao nedodirljivi kameni spomenik.
Peta zbirka priča bosanskohercegovačkog pisca Jasmina Agića, u duhu historijske fantastike, propituje historiju Bosne i Hercegovine i tako odskače od ustaljenih narativa koji se tiču, ne samo recentne, nego i daleke, mitske prošlosti. Agić je uz zbirku napisao i autopoetični tekst u kojem objašnjava svoje intencije i želju za intervencijom u prošlost, ali prepušta čitateljima da sudjeluju u svojevrsnom dešifriranju značenja, što, između ostalog, zavisi od njihovog horizonta očekivanja.
Čudo u Ulici Omera Maslića zbirka je koja oneobičava i dekonstruira stvarnost, tu se realno miješa sa magijskim, čudesnim i čudovišnim, mitskim i legendarnim. Pišćevo poigravanje sa žanrom fantastike, magijskim realizmom i historiografskom fantastikom odlično funkcioniše jer nam daje do znanja da poznaje historijske izvore, stare etnološke tekstove, radove Vlajka Palavestre, Evlije Čelebije, Mula Mustafe Bašeskije, Hamdije Kreševljakovića, kao i djela Derviša Sušića, Zije Dizdarevića, itd.
Profesionalni historičari, s kojima sam diskutovao o svojoj poetici, uglavnom su bili ljuti kada sam tvrdio da je historiografija „samo“ puki narativ, jednako izmišljena, jednako nestvarna i jednako fiktivna kao i svi drugi narativi Kulture – mit i lijepa književnost.
Jasmin Agić, O historiji Bosne, mitovima i fantastičnoj književnosti
Kroz šesnaest priča i jednu sagu (koja ima dvanaest poglavlja/priča), Agić provlači ideju da historija nije završena, okamenjena, ona predstavlja riječ koja je napisana, ali i interpretirana od strane dominantnih pojedinaca, naroda, kultura na određenom prostoru, da nije samo ono što možemo pročitati u udžbenicima historije. Ideju da pogled na prošlost, ali i na sadašnjost, ne smije biti jednostran, pisac produbljuje uvođenjem mitskog, bajkovitog, primordijalnog, gdje vrijeme ne teče pravolinijski od tačke A do tačke B, nego je kružno, ciklično. Mogli bismo reći kako Agićeve priče pišu historije koje su poput živih organizama, a brišu historiju koja se predstavlja kao nedodirljivi kameni spomenik.
“Saga o Orlovićima”, koja nas uvodi u zbirku, predstavlja pet stoljeća bosanskohercegovačke prošlosti kroz porodicu koju obilježava hrabrost, tvrdoglavost, snaga i “orlovski mentalitet”. Nije slučajno što saga o jednoj takvoj porodici, jednoj lozi, ilustruje historiju prostora današnje BiH, i promjene kroz koje prolazi od osmanske vladavine. Tu se Bosna ne definira kao država, nego kao fenomen koji prevazilazi ovozemaljsko određenje, linije na karti i promjenjivost ljudskom rukom ucrtanih granica. Tako Bosna postaje vis major, konstanta, izvan historije, vremena i prostora, tačka za koju se vezuju emocije, molitve. Simbolično, prvi dio “Sage o Orlovićima” nosi naziv “Genesis”, to je početak, nastanak ljudi o kojima se priča na sijelima, uz vatru i piće, kada se miješaju san i java, sadašnjost, prošlost i budućnost. Tu je bosanski čovjek na razmeđu tradicije i budućnosti, suočava se sa drugima, ali i sam sa sobom, ostajući pri tome vjeran svom viđenju Bosne. “Saga o Orlovićima” otvara vrata za priče u kojima pisac potpuno zalazi u područje fantastičnog, kao što su “Bašta lavice Muthoni”, “Hanino putovanje na drugi kraj noći”, “Okato drvo”, “Legenda o Demilu”, “Zmajevo oko”, itd.
“Legenda o Demilu” priča je o srednjovjekovnoj Bosni, periodu poznatom po kulturi stećaka, odakle dolazi bogati folklor, o periodu koji je prepun legendi, čuda i čudovišta. Međutim, pisac iznevjerava naša očekivanja i ne pripovijeda o veličini bezbroj puta opjevanih heroja. On govori o “ljudskosti” čudovišnog diva Demila kojeg su, po slabo poznatom narodnom predanju, ubili Kraljević Marko i Alija Đerzelez, a čiji se grob, navodno, nalazi kraj Stoca. Tu se zmija obraća Demilu, posljednjem bosanskom divu:
Demile, tvoja braća Livor i Jasen mrtvi su odavno, njih su ubili ljudi. Umrli su nevini, bezgrješni, a bili su krivi samo zato što su bili Džidi i zato što se ljudi nerazumno boje vaše veličine i vaše nezemaljske snage. Ubijeni su na prevaru, gnusno, a njihova tijela su raskomadana i poslana u sve tvrđave u kojima žive ljudi i kojima vladaju njihovi knezovi, da budu opomena svim onima koji bi željeli obnoviti stare zakone i živjeti u slozi sa džinima, vilama i životinjama.
Svijet u kojem zmija, također omražena, bijesno progovara o nedjelima ljudskog roda, razbija sliku svijeta građenog na binarnim opozicijama, gdje postoje mi i oni, dobro i zlo, pri čemu su oni neprijatelji, strano tijelo, problem.
Čuveni heroji koji čine sastavni dio kolektivne svijesti jedne kulture sada su spušteni na nivo ispod čovjeka, poput likova iz pikarskih romana, koje obilježava lukavstvo, hvalisanje i lijenost. Demilovo ubistvo daleko je od herojskog, čime je potcrtano da su i legende, poput historije, višeznačne, fleksibilne i podložne interpretacijama.
Zbirka Čudo u Ulici Omera Maslića kreće od historije, dolazi do mitskog, i prelazi u fikciju koja korespondira sa našom svakodnevnicom. Takva je radnja priča “Odbačeni čovjek”; “Odeljenje za rak”; “Da, tako izgleda smrt” i “Božiji ratnik”. “Odbačeni čovjek” “prstom upire” na skrnavljenu politiku lišenu brige o pojedincima, politiku koja odbija da vidi ljude koji životare, a koji su se borili za slobodu i opstanak države. Tako zbirka ukazuje i na apsurd trenutne političke situacije, na apsurd rata i sve neizvjesniju budućnost.
Naslovna priča zbirke, o čovjeku koji je izvodio čuda, završava riječima koje ponajbolje opisuju odnos “mahale”, kolektiva, naroda, prema čudesnom koje se pomiješalo sa stvarnim:
Nišan još uvijek stoji na istom onom mjestu, u uglu avlije, ispod dvije kruške, a na njemu ponekad, neobjašnjivo, zasjaji neka boja potičući maštu žitelja ulice koji onda počnu zatvarati prozore na kućama i zaključavati avlijske kapije.
Jasmin Agić ovom zbirkom otvara prozore i avlijske kapije za jedan zamršeni svijet, prepun fragmenata iz različitih perspektiva, trenutaka iz historije, mitova, usmenih predanja i anegdota, koje tvore jedan mozaik, cjelinu što nam, opet, omogućava da nešto bolje razumijemo svijet u sebi i oko nas.
Ovaj tekst je objavljen u okviru projekta “Web portal P.E.N. Centra u BiH”, uz finansijsku podršku Ministarstva kulture i sporta Kantona Sarajevo.
3,252 total views, 2 views today
